• Hii ni pamoja na ulaji wa matunda na mboga mboga.
• Nchini Tanzania takribani watoto 7,500 huzaliwa na matatizo ya mgongo wazi pamoja na vichwa vikubwa.

---

Dar es Salaam. Lishe bora imetajwa kuwa miongoni mwa kinga za magonjwa ya mgongo wazi na vichwa vikubwa yanayowapata watoto wachanga wenye umri kati ya 0 hadi miezi miwili.

Magonjwa hayo ambayo kitaalamu huitwa ‘Spinal bifida and Hydrocephalus’ mara nyingi hugundulika pale tu mtoto anapozaliwa huku wengine wakichukua muda zaidi.

Kituo cha Kudhibiti na Kukinga Magonjwa nchini Marekani  (CDC) kimesema  watoto wengi wanaozaliwa na mgongo wazi mara nyingi hupata ulemavu wa kichwa kikubwa kunakosababishwa na ubongo kujaa maji.

Picha hii inaonesha mgongo wazi, ugonjwa ambao mtoto anazaliwa huku uti wa mgongo ukiwa wazi (kidonda/uvimbe mgongoni) kutokana na pingili za mgongo kutokuziba vizuri.picha/StoryMd

“Hii inatokea kutokana na kifaa cha ubongo kutokufanya kazi ipasavyo katika kuchuja na kutoa majimaji kupitia njia za asili ndani ya ubongo na uti wa mgongo. Matokeo yake ni kwamba kuna maji mengi yanakusanyika ndani na kuzunguka ubongo,” imesema CDC.

Majimaji hayo ya ziada yanaweza kusababisha sehemu za ubongo zinazojulikana kama ventrikali kuwa kubwa kupita kiasi, na hivyo kusababisha kichwa kuvimba. 

CDC imesema Miongoni mwa dalili za tatizo la kichwa kikubwa ni pamoja na kichwa cha mtoto kuwa kikubwa kuliko kawaida, macho kuelekea chini, utosi kuzidi kwa mtoto mchanga na mtoto kutapika sana na kuhisi kizunguzungu.

Kwa upande wa mgongo wazi kituo hicho kimezitaja dalili zake kuwa ni pamoja na mtoto kuwa na uvimbe ama kidondo katika uti wa mgongo, mtoto kuwa na baka, chale au nywele zisizo za kawaida katika eneo la uti wa mgongo.

Nchini Tanzania takribani watoto 7,500 huzaliwa na matatizo ya mgongo wazi pamoja na vichwa vikubwa huku watoto 1000 tu ndio wanaopatiwa matibabu kwa mwaka.

Takwimu hizo zimetolewa na Dk Hamisi Shabani kutoka katika Hospitali ya Taifa Muhimbili iliyopo jijini Dar es Salaam wakati akifanyiwa mahojiano kwenye kipindi cha televisheni kupitia Shirika la Utangazaji Tanzania (TBC) ambapo pia amewatoa hofu wazazi kwa kuwa tatizo hilo linatibika.

“Hili tatizo hasa la kichwa kikubwa linatibika na mtoto anarudi kuwa mtu mzima kabisa kama wanajamii wengine hili la mgongo wazi linategemea ule ulemavu umefikia kiwango gani lakini pia unatibika…

…Nisiwatishe Watanzania kwa sababu haya matibabu yanapatikana katika hospitali zetu,” ameeleza Dk Shabani ambaye pia ni daktari bingwa wa upasuaji wa magonjwa ya ubongo,uti wa mgongo pamoja na mgongo wazi.

Hata hivyo,daktari Hamisi amekiri kuwepo kwa kiwango kidogo cha elimu sahihi ya visababishi na tiba ya magonjwa hayo jambo linalopelekea kuwa na idadi kubwa ya watoto ambao hawajapatiwa matibabu.

Lishe bora suluhisho la kudumu

Wakati madaktari wakiendelea kuhamasisha tiba ya magonjwa hayo, wataalamu wa lishe wanasema lishe bora kwa mama mjamzito na wanawake wenye umri wa kuzaa ndiyo suluhisho la kudumu kwa matatizo ya mgongo wazi na vichwa vikubwa.

“Wanatakiwa waanze kutumia vile vidonge vya ‘Fefo’ mapema, vidonge hivi vina ‘combination’ (mchanganyiko) ya madini ya chuma na vitamini ya Foliki asidi ambayo inasaidia katika kupunguza matatizo ya watoto kuzaliwa na matatizo ya vichwa vikubwa na mgongo wazi, ”amesema Malimi Kitunda Mtaalamu wa lishe kutoka Taasisi ya Chakula na Lishe Tanzania (TFNC).

Mfano wa dawa ambazo wanawake wajawazito wanatakiwa kutumia kwa maelekezo ya wataalamu wa afya mara tu wanapokuwa wameanza kuhudhuria kliniki. Picha/Dk Mwanyika.

Malimi ameongeza kuwa pia ni vyema mtu kutumia vyakula ambayo vimeongezwa virutubishi vya madini ya foliki asidi kwa wingi kama vile mahindi na unga wa ngano ambao una ziada ya virutubisho.

“Kwa sasa hivi tunaongeza virutubishi vya foliki asidi kwenye mahindi na unga wa ngano kwa ajili ya kupambana na tatizo hilo la watoto kuzaliwa na tatizo la mgongo wazi pamoja na vichwa vikubwa,” amebainisha hilo Malimi.

Aidha, Malimi ameeleza kuwa kwa sasa virutubisho hivyo vinapatikana Tanzania na vimeanza kutumiwa na wazalishaji wakubwa wa unga wa mahindi na ngano.

Vyakula vyenye vitamini ya foliki asidi kwa wingi ni pamoja na  maharage, kabichi, mahindi, maini, mihogo, viazi, maziwa na mayai.

Hata hivyo, matunda kama papai,parachichi,ndizi,machungwa, tikiti maji, nanasi, kakara, tufaa, zabibu na matunda mengine pia yapaswa kuzingatiwa kabla na wakati wote wa ujauzito.

• Thamani ya mauzo nje ya nchi yaongezeka takriban mara mbili ndani ya mwaka mmoja.

Dar es Salaam. Tumbaku ni moja ya bidhaa tatu asilia zinazoongoza kwa kuuzwa kwa wingi nje ya Tanzania na zilizoingiza fedha nyingi za kigeni licha ya kupigwa vita na wadau wa afya kuwa inahatarisha maisha ya watumiaji. 

Kwa mujibu wa Ripoti ya Hali ya Uchumi Tanzania mwaka 2023 iliyotolewa na Wizara ya Fedha hivi karibuni, katika bidhaa za asilia zinazouzwa nje ya nchi tumbaku inachuana kwa mbali na kahawa na korosho. 

Korosho, kahawa, chai na mkonge ni miongoni mwa mazao makubwa ya asilia ambayo huchangia kwa kiwango kikubwa fedha za kigeni nchini ila ukuaji wa uzalishaji wa tumbaku umezidi kuyapiga kikumbo mazao hayo. 

“Mwaka 2023, thamani ya mauzo ya tumbaku nje ilikuwa Dola za Marekani milioni 340.4 (Sh828.2 bilioni) ikilinganishwa na Dola za Marekani milioni 178.5 (Sh411.5 bilioni) mwaka 2022, sawa na ongezeko la asilimia 90.7,” inasema ripoti hiyo iliyotolewa na Wizara ya Fedha.

Ripoti hiyo inaeleza kuwa mafanikio hayo yalitokana na kuongezeka kwa mauzo ya tumbaku kwa zaidi ya mara moja na nusu hadi kufikia tani 82,000 mwaka 2023 kutoka tani 49,300 mwaka 2022. 

Uuzaji wa zao hilo nje ya nchi ulienda sanjari na kiwango cha uzalishaji wa tumbaku ulioongezeka takriban mara mbili ndani ya mwaka mmoja kutoka tani 70,699 mwaka 2022 hadi tani 122,859 mwaka jana. 

Uzalishaji wa tumbaku umekuwa ukiongezeka mwaka hadi mwaka Tanzania jambo lililochochea ongezeko la kiwango cha zao hilo kuuzwa nje ya nchi. Picha: Akili Mnemba. Picha hii imetengenezwa na akili mnemba kwa ajili ya kuongeza muktadha kwenye makala hii tu na si kuonyesha uhalisia.

Bei yaibeba tumbaku

Wastani wa bei ya kuuza tumbaku uliongezeka kwa asilimia 14.5 katika soko la dunia na kufikia Dola za Marekani 4,150.8 (Sh11.1 milioni) kwa tani mwaka 2023 kutoka Dola za Marekani 3,624.1(Sh9.7 milioni) kwa tani mwaka 2022.

Ingawa kiasi cha wingi wa korosho kinachouzwa nje ya Tanzania ni zaidi ya mara mbili ya kiasi cha tumbaku na kahawa, thamani ya tumbaku kwenye soko la kimataifa inazidi kwa zaidi ya mara 1.5 ya thamani ya korosho na kahawa. 

Kwa hesabu hizo, tumbaku inakuwa bidhaa asilia yenye thamani kubwa zaidi inayouzwa nje ya nchi. Bidhaa nyingine zisizoasilia zinazochangia zaidi fedha za kigeni ni dhahabu, utalii na bidhaa za viwandani. 

Miaka ya hivi karibuni kumekuwa na hamasa kubwa ya kuongeza ufanisi katika uzalishaji wa tumbaku kwa kutumia mbinu za kisasa za kilimo na kuimarisha uchakataji wake ili kupunguza athari kwa mazingira.

Mfano, kampuni Mkwawa Tobacco Processing Limited (MTPL), imeendelea kufanya uwekezaji mkubwa katika usindikaji tumbaku, ikiongeza ajira na kuinua uchumi wa wananchi na wafanyabiashara. 

Uwekezaji huo katika uzalishaji na usindikaji unaofanywa na wakulima na viwanda vya zao hilo, unafanya tumbaku kuwa ni miongoni mwa bidhaa asilia zinazochangia kiwango kikubwa kwenye pato la taifa.  

Pamoja na uwekezaji huo kumekuwa na presha kubwa kutoka kwa wadau wa afya hasa wanaharakati wakiitaka Serikali kudhibiti vikali uzalishaji na utumiaji wa tumbaku unaochangia maradhi kwa binadamu ikiwemo matatizo ya mapafu.

Dola ya Marekani imeongezeka kiduchu kwa asilimia 0.7 kutoka wastani wa Sh2,672 hadi Sh2,690 kati ya Agosti na Septemba, huku Pauni ya Uingereza ikipanda kwa asilimia 3.1, kutoka wastani wa Sh3,423 hadi Sh3,529, mara nne zaidi ya ongezeko la Dola.

Bei ya ngano Lindi ni mara sita zaidi ya ile iliyotumika mkoani Rukwa ya Sh65,000 kwa gunia la kilo 100 la bidhaa hiyo muhimu katika kuandaa vitafunwa kama maandazi, chapati na mikate.

Wakati Lindi wakilia na ngano, wakazi wa Dar es Salaam wanaendelea kuvunja vibubu baada ya gunia la kilo 100 la maharage kuuzwa kwa bei ya juu katika jiji la Dar es Salaam kwa Sh390,000, zaidi ya mara mbili ya bei ya chini iliyorekodiwa Arusha ambayo ni Sh160,000.

Ili ununue gunia moja la ngano la kilo 100 mkoani Lindi utalazimika kulipa Sh400,000 ikiwa ndiyo bei ya juu zaidi kurekodiwa nchini Agosti 30 mwaka huu.

Bei ya juu ya ngano Lindi ni mara sita zaidi ya ile iliyotumika mkoani Rukwa ya Sh65,000 kwa gunia la kilo 100 la bidhaa hiyo muhimu katika kuandaa vitafunwa kama maandazi, chapati na mikate.

Wakati Lindi wakilia na ngano, wakazi wa Dar es Salaam wanaendelea kuvunja vibubu baada ya gunia la kilo 100 la maharage kuuzwa kwa bei ya juu katika jiji la Dar es Salaam kwa Sh390,000, karibia mara mbili ya bei ya chini iliyorekodiwa Arusha ambayo ni Sh160,000.

• Ateuliwa kuwa Mkurugenzi wa Shirika la Afya (WHO), Kanda ya Afrika na kuwa mtu wa kwanza kutoka Afrika Mashariki kushika wadhifa huo.
• Mwanadiplomasia huyo huzungumza lugha zaidi ya moja.

---

Dar es Salaam. Tanzania imeendelea kung’aa katika anga za uongozi kimataifa mara baada ya Mbunge wa Jimbo la Kigamboni jijini Dar es Salaam Dk Faustine Ndugulile kuteuliwa kuwa Mkurugenzi wa Shirika la Afya Duniani (WHO) Kanda ya Afrika. 

Dk Ndungulile, ambaye ni daktari wa binadamu kitaaluma, sasa anaingia kwenye orodha ya wanadiplomasia mashuhuri Tanzania wanaoongoza taasisi za kimataifa katika ngazi ya dunia na kikanda. 

Kiongozi huyo anakuwa wa kwanza kutoka ukanda wa Afrika Mashariki kuchukua kijiti hicho kutoka kwa Dk Mtashidiso Moeti ambaye amehudumu katika nafasi hiyo kwa kipindi cha miaka 10 tangu mwaka 2014. 

Kwa mujibu wa WHO uteuzi Dk Ndugulile unatarajiwa kuridhiwa kwenye kikao cha 156 cha Bodi ya Utendaji wa WHO kitakachofanyika Februari, 2025 huko jijini Geneva, Uswizi ikiwa ndiyo mwanzo wa safari ya miaka mitano ya uongozi wa mtaalamu huyo wa afya. 

Dk Ndugulile (55) mwenye Shahada ya udaktari wa madawa pamoja na shahada ya uzamili kwenye mikrobiolojia na chanjo katika Chuo Kikuu cha Dar es Salaam (UDSM) amewahi kushika nyazifa mbalimbali ndani ya Serikali ikiwemo ya unaibu waziri wa afya. 

Ushindi huo wa Dk Ndugulile aliyekuwa akichuana na wataalamu wengine kutoka Rwanda, Niger na Senegal ni moja ya hatua muhimu kwa Tanzania kuendelea kuimarisha taswira yake katika nyanja za kimataifa hususan katika taasisi kuu za kufanya maamuzi duniani. 

Nchi wanachama wa Afrika walimteua Dk Ndugulile jijini Brazzaville nchini Congo jambo ambalo amesema ni heshima kubwa kwake. 

“Nia yangu ni kufanya kazi pamoja nanyi na naimani kwamba kwa pamoja tutaweza kujenga Afrika yenye afya bora,” amesema Dk Ndugulile.

Dk Ndugulile, aliyewahi kuwa Waziri wa zamani wa Teknolojia ya Habari na Mawasiliano alijunga na siasa tangu 2010 kupitia tiketi ya Chama cha Mapinduzi (CCM) huku akishikilia nyadhifa mbalimbali za uongozi kwenye sera za afya kutokana na uzoefu wake wa kazi.

Mtaalamu huyo wa afya ameongoza miradi mbalimbali katika huduma za afya nchini Tanzania na kuandika machapisho ya tafiti zinazohusu afya ya umma ambazo zimechangia katika maendeleo ya sera za afya inayolenga kuboresha afya ya wananchi.

“Dk Ndugulile amepata imani na uaminifu wa wanachama wa nchi wa kanda hii kwa kuchaguliwa kuwa Mkurugenzi wa WHO Kanda ya Afrika, hii ni heshima kubwa na jukumu kubwa sana…mimi na familia nzima ya WHO barani Afrika na duniani kote tutakusaidia katika kila hatua,” amebainisha Dk Ghebreyesus.

Hata hivyo, kuteuliwa kwake kama Mkurugenzi wa Shirika la Afya (WHO), Kanda ya Afrika ni hatua muhimu katika kufanikisha malengo ya afya kwa nchi za Afrika hii inathibitisha kutokana na  uzoefu na utaalamu wake kwenye uwanja wa afya.

Rais wa Tanzania Samia Suluhu Hassan aliyekuwa akimpigia kampeni Dk Ndugulile alieleza kwenye mtandao wa X (zamani Twitter) kuwa kiongozi ameiheshimisha nchi na kwamba Afrika itanufaika na utaalamu wake. 

“Nina imani kuwa ujuzi na uzoefu wako katika sekta ya afya utawezesha Afrika kuwa na sauti muhimu katika uwanja wa kimataifa katika kukabiliana na changamoto za kiafya kwa mamilioni ya watu katika bara letu,” amesema Rais Samia.

Gunia la kilo 100 la ngano linauzwa kwa bei ya juu katika mkoa wa Lindi kwa Sh400,000, karibia mara 6 ya bei ya chini iliyorekodiwa Rukwa ambayo ni Sh65,000 tu.

Gunia la kilo 100 la viazi mviringo linauzwa kwa bei ya juu katika mkoa wa Pwani kwa Sh160,000 ikiwa ni karibu mara tatu zaidi ya bei ya chini ya Sh60,000 iliyorekodiwa mkoani Rukwa.